Acompañando las estrategias propias de manejo, control del territorio y los recursos naturales

Chhalaku comunidadespaq kawsaynin ukhupi kachkan, runa masiqa pata chiri jallp'akunapi puquchisqanta, chhalarikun, vallepi, q'uñi jallp'api puquchisqankuwan, imapaq chhalakunku?, wasipi tukuy laya mikhuna kananpaq, chayta castellano simipi ninku seguridad alimentaria. Chhalakuqa tukuy niqpi ruwakun, aswantaqa chiri lugarespi, kay wataqa cosecha pisi, chayrayku chhalakupis pisiyarin. chhalakumanta runa masiwan parlarirqayku, ñawirina:

“Qullqi pisi kaptin chhalakamunchiq”

Hilarión Salazar, (80 años), Subcentral Waka Wasi, Tiraque, nin: “Tiraquepiqa viernes feriapi papita, granitu, trigitu apakuspa chhalakamunku, chaparemanta yuca, naranjas, mandarinas, cebollitas apamunku, chhalaqa puquy por puquy, qullqinchis pisi kaptin chhalakamunchik. Chhalakuqa watamanta wata pisiyapuchkan, manachá paykunapis puquchillankutaqchu”.

 

“Wasisman apamuq kanku burrupi”

Roberto Céspedes, (71 años) comunidad Qullpana-Carrasco nin: “Kaymanpis La Pazmanta, potosinos, chapareños chhalitaswan jamuq kanku, puquykunata cambiakuq kanku, wasismanta papata, trigota burrupi apamuq kanku, chayta kachiwan, q’uwawan, cebollawan chhalakuna kaq. Unayña saqiyku chaytaqa, mana purinkuchu, feriallapiña rantikunku, tiempocha cambian á”.

 

“Wakin negociota ruwanku”

Segundino Silva, Pampas-Campero nin: “Lope Mendozapi, Tin Tinpi chhala kallaqtaq, kunankamapis kallanpuni, kaymanta ulupikaswan rinku, tukuy laya papata cambiamunku á, papita mana kaptin maniyta apanchik chhalata ruwamunchik ari, puquyninchik kapullawanchik chayqa mana necesidad kanchu í. Wakin negociota ruwanku, chhalamuspa”.

 

“Chhalaku q’ala chinkapuchkan”

Francisco Montaño, Phaqchapata-Vacas, Arani: “Chhalaku q’ala chinkapuchkan, pisi puquy kaptinchá, ñawpataqa ancha kaq, jamuq kanku Phaqchapatas, Khirusilla, Totorapampa, sapa viernes Paredones feriapi chhalakunchis, watantintapuni muyuykuq à, tukuy imata apamunku ch’uño, papa, lisas, trigos, tarwis, vallemanta recadusta, locoto, cebolla, zanahorias, kachi, wira”.

 

“Autopi tukuy comunidad kachayukuq kayku”

Elmer Andrade, (25 años) Rumi Cancha-Campero: “Rodeo laduman riq kani chhalakuq, ch’itisituta mamay pusawaq, lunes jaqaypi kayku, kunan manaña kanñachu, apaq kayku saramanta t’antitata, escariotes wathiya, maniy, apitapis apaq kayku, autopi tukuy comunidad kachayukuq kayku, chayllapitaq kutimpuq kayku. Jaqaymanta papita, chuño, uqita apakamuq kayku”.

 

“Chhalakuqa, chapara nisqa kaypiqa”

Eleuterio Castillo, comunidad Añuthiri, Uncía-Norte Potosí: “Chhalakuqa, Chapara nisqa kaypiqa, papa allasaptiyku, Llallaguamanta jamuy yachanku, t’anta, zapallitos, sardinasta apamuspa, arroba papawan cambiakuyku, chaparita uk jatun q’ipiyuq jamun, kunankamapis kakuchkallanpuni”.

 

foto 3 chhalaku

Norte Potosí: Llallaguapipis ajinata chhalarikunku, wasinkukama chinpaykuspa

 

“Allasaptiyku cambiakuyku”

Victoria Condori, comunidad Maraca, Uncía, Norte Potosí: “Allay tiempo jamun á, allasaptiyku cambiakuyku á, papitata t’antitaswan, cocawan, naranjitaswan cambiakuni, kunan mana ancha purinkuñachu, a veces purín, Llallaguamanta, Uncía, Pocoatas ladusmanta jamunku”.

 

“Chaparaqa empresa tiempo waliq kaq”

Florencio Carata, comunidad Maraca-Uncía, Norte Potosí nin: “Papa kaptin jamunku á, ñawpa astawan jamuq chaparaqa, empresa tiempoqa waliq jamuq, pulperiamanta t’antata achkha apamuq kanku, kunan mana, mana papa sumaq puqunchuqa chantacha mana jamunchu”.

 

“Jóvenes qunqarapuchkanku”

Marco Poma, comunidad Viluyo, Uncía: “Ñawpataqa autowan jamuq kanku, papa mana allin puqusqanta, khurusqa kaptin, manacha munankuchu, nini nuqaqa. Tukuy imata chaqra pataman apamuq kanku, kunan mana wasi wasipis purinñachu, rantikuyku. Jóvenes qunqarapuchkanku, mana mikhuna kaptin ch’inyapuchkan, wasipis ch’usaq ch’usaqlla”.

 

Artículo escrito por: CENDA

Visto 2459 veces Modificado por última vez en Jueves, 06 Octubre 2016 11:25
Etiquetado como
Compartir esa articulo

Sobre el Autor

CENDA

CENDA es una institución sin fines de lucro que acompaña las estrategias propias de manejo y control del territorio y recursos naturales. Comparte nuestros contenidos y síguenos en nuestras redes sociales para estar al tanto de nuestras actividades.

Sitio Web: cenda.org/joomla30
Inicia sesión para enviar comentarios