“Sarayqa sumaqtaq puqurpapuwan”
“Nuqa churani jatuchaq q’illu sarata, ‘’Compuesto 18’’, sarayqa kay wata sumaqta puqurpapuwan, maniyta iskay arrobata churallarqanitaq (uk yunta puriy), may waliq kasan, jinapis maní pallaqkuna, karu kaptincha mana jamunkuchu, mana kankuchu. Machkhachus uqharikunqapis, manaraq yachanichu. Cebolla churasallarqanitaq, ancha para mana saqiwanchu cebollata churaqta. Chaykamaqa cebolla plantapis pasararpapun, chhallararpan. Camote peruano phisqa wata jinaña Mizque vallesman chayamun, chayta churallarqanitaq, sumaq kasan camoteqa”.
“Tiempo q’ala cambiasqa, para qhipaman suchun”
Lorenzo Salazar, Villa Moderna, nin: “Qhawarisqaymanqa kay wataqa waliqlla kasan, qhipa saritas, qhipa paritas kasqanpiwan sumaq karisan. Kayna wataqa ch’aki wata karqa, pisi karqa saritapis, cebolla puqusqapis mana qullqichakurqachu, precio pampapi kasqan jawa. Kunan kay wataqa waliq kasan campesino masisninchikpaqqa. Qhipamanraq paritas kan. Tiempo q’ala cambiasqa, qhipan watapaqqa kikillantaqcha kanqa. Tiempo molestasqa. Ñawpaq makis as mana tarpukunñachu, churasqapis pierdenña. Tiempo qhipamanña suchun, San Andrés paras mana kanñachu. Kay wata mikhunanchikpaqqa saritaqa kanpuni”.
RAQAYPAMPA
“Wakinpataqa ch’aki jallp’as, chaypiqa lluqsisaspa ch’akipun”
Doroteo Vallejos, comunidad Trancapampa, (Autonomia Indígena Campesina Raqaypampa) nin: “Agostopi tiempo qhawasqaman jinaqa, kikin lluqsin, mana phuyus karqachu kimsa p’unchayta agosto qallariypi, chay mana para karqachu Todos Santos, San Andrés, enerokama. Chiqan chiqansitusllapi tunpa chhillchi paras karqa, chaysituswan tarpuyku. Wakin tarpusqas atikusqanman jina muchunku. Anchhaywanpis chay qhipas lluqsiqkunata chiqchi parañataq qurparin, ñaraq triguitosta, saritasta ima. Ajinapi 37%, 40% puqurinraq. Mikhunapaq kanpunipis. Wakinpataqa ch’aki jallp’as, chaypiqa lluqsisaspa ch’akipun. Qhipitas kaqkuna chaqritaqa wiñarqunraq, puqurinku”.