T’UKURINAPAQ: “Tiempo qhaway yachayqa llawch’iyapuyta munachkan, machu runallaña tiempota purichichkan, waynuchukunaqa manaña uyariytapis munankuchu, paykunapta umankuqa waqpiña”.
Comunidades indígena originaria campesinaspi may chhika yachay tiyan, CENDA institución may unay watakunamantaña chaqra llank’aqkunawan waturin Tiempo Qhawaymanta. Kay kimsa wata 2018, 2019, 2020 aswan k’iskimanta kay tiempo qhaway yachayta kallpacharirqayku, chaypaq proyecto JOA-CAFOD yanaparimurqa.
Aswanta llank’akurqa iskay subcentralespi Chillavi, Muñoz Cueva (Norte Ayopaya). Pasaq 28 p’unchay, febrero killa subcentral Chillavipi, chimpaykamurqanku tiempo qhawaqkuna, qhari, warmi, wawakuna yachariyta munaspa. Imayna kachkan kay tiempo qhaway yachayninku?.
Organización sindical sinchi kanan tiyan, organización sindical llawch’iyapun chayqa, comunidadpi tukuy ima ruway llawch’iyapullantaq, yachayninchikpis llawch’iyapun. |
Kimsa wata llank’aypi kay jatun qutuchakuykuna ruwakurqa:
- Primer Encuentro de Predictores “Yachayninchikta kallpachaspa” sutiwan. Cóndor Huta comunidadpi Municipio Cocapata - Norte de Ayopaya. Karqanku tiempo qhawaqkuna Cono Sur chiqamanta, zona andina chiqamanta, Norte Potosí chiqamanta ima.
- Segundo Encuentro de Predictores “Yachayninchikwan Tiempo Ujinayasqanmanta jark’akunapaq”. Comunidad Paredores – Municipio Vacas, Provincia Arani.
- Kimsa conversatorios internetpi kay coronavirus unquy jawa. Kaypi karqanku tiempo qhawaqkuna Cono Sur chiqamanta, zona andina chiqamanta, Norte Potosí, La Pazmanta, Oruromanta. Fundación VIDA, PROSUCO, Fundación Machaqa Amawta, CEPA, AGRUCO, CENDA.
- Yachay Wasikunawan tiempo qhaway yachayta llank’arillarqaykutaq, qutucharikuspa machuruna wawakunawan, yachachiqkunawan ima.
Indicadores: Señas phuyu, rumi, atuq aswanta qhawaq kasqanku
Qanchis chunka (70) señas (indicadores) qhawaq kasqanku, kaypi churamuyku mayqin señastataq Norte Potosipi,
Conosurpi, zona andinapi aswanta qhawanku.
2020 wata: Señasta QHAWARISQANKU, junt’akusqa (Norte Ayopayapi)
RESULTADOS
- La predicción del tiempo basada en señas, indicadores está en plena vigencia.
- Es importante fortalecer la organización sindical en las comunidades para que en las reuniones orgánicas hablen de temas productivos, no solo políticos.
- Es importante realizar la transmisión de saberes entre generaciones.
- Los profesores de las Unidades Educativas deben enseñar nuestros conocimientos, la comunidad y autoridades exigir que sean parte de los contenidos.
- Impulsar la formación de líderes no solo en lo político sino en la transmisión de conocimientos.
- Exigir que nuestras autoridades gestionen que los saberes ancestrales (Predicción del Tiempo) se conviertan en leyes y mandatos para acatar.
- Los precios de nuestros productos no tienen valor en el mercado, aunque sea buen año, no ganamos nada. Exigimos al gobierno la no importación de productos.
- Nuestras semillas nativas están siendo arrinconadas, y se van imponiendo las semillas certificadas, no debemos permitir, debemos exigir que nuestras semillas estén en nuestras manos.
- Nuestros conocimientos deben estar como mandatos en las resoluciones de Congresos, Ampliados. No solo escribir resoluciones para ocupar cargos políticos, sino escribir sobre nuestros saberes y conocimientos.
Jr.