VICTORIA QUISPE, MUÑOZ CUEVA, AYOPAYA: "Juliopi muña sumaqta t’ikan, ñawpaq tarpuy waliq kananpaq, kay wataqa mana t’ikarqachu, kay octubre killapiraq muñaqa t’ikachkan, chayrayku qhipa tarpuykuna waliq puqunqa. Atuq mana kay wata waqamunchu, papa pisita puqunanpaq”.
LORENZO SALAZAR VILLA MODERNA, MIZQUE: “Agostopi phuyus purillarqa. Rumis k’ampasqaypi mana jump’i kanchu, ch’akilla karqa. Septiembrepi sach’itakunaqa t’ikasankupunipis. Chuklli sach’a t’ikarichkan patamanta uraman. Chillikchi pisita t’ikachkan, pisi para kananta nichkan. Paritaqa tunpata ñawparimunqa. Durazno waliqllata t’ikachhan, papita puqunantaq. Tiempo ujinayachkanpuni, diciembrepi tumpasta qallariyqachanqa, chaymantaqa eneropi pararpanqa, unayqa mana samayniyukta paraqa kaq, kunan mana aqnachu”.
DOROTEO VALLEJOS, TRANCAPAMPA, TERRITORIO RAQAYPAMPA, MIZQUE: “Tiempo qhawasqaqa waliq kachka, Todos Santospaqqa atinqaña parayta, Navidad killapiqa parita karillanqa. Imaptin? Agostopi phuyus phichqa p’unchaykama purillarqa. Tarkupis ñawpaqsitumanta (agosto) t’ikayta qallarillantaq, kunan septiembrepipis t’ikakuchkan. Paras kay wataqa tumpata ñawparinqa. Todos Santos makis astawan puqunqa”.
PRIMO CAERO, TERRITORIO AUTONOMÍA INDÍGENA RAQAYPAMPA: “Agostopi phuyusqa karqa, iskay kaq p’unchaypi tumpitata q’alalakurqa, q’ayantintaq parapi jina karqa, suqta p’unchaykama phuyu mana chinkarqachu, tiempo as tumpa ujinayasqa. Runaqa paras ñawparimunanta jina qhawarisarqanku. Tarkupis waliqta t’ikan. Atuqpis sumaq junt’asqata waqan ninku”.
FLORENCIO MAMANI, BAJO CHILLAVI, AYOPAYA: “1, 2, 3 agostopi phuyusqalla karqa, rumipis jump’ichkarqa kay wataqa regular kanqa. Qhipa kaq tarpuy waliq lluqsinqa. Qhipallata tarpuna kanqa”.
SEGUNDINO SILVA, COMUNIDAD PAMPAS, PROVINCIA CAMPERO: “Qhawasqayman jina tiemponpichá paritaqa qallarinqa. Todos Santos chaytaqa paranqaña. Agostopi 1, 2 pichasqalla karqa, 3 tumpita phuyitus karqa. Sach’itakunapis kutirinku p’iti p’itita, Thaqu wakin llullusniyukña, wakintaq recién kutirichkanku. Ajinapi qhipamanta para kanqa nichkani. Chiripis San Juan ñawpaqta sumaqta mat’imurqa. Tiempo waliqlla kanqa. Tiempopis manañapuni kikinchu q’ala ujinayasqa. Ruphayllaña kankachkawanchik”.
JUANA CONDORI, BAJO CHILLAVI, AYOPAYA: “Agostopi 1, 2, 3 phuyusqa karqa, rit’imurqa, paramun ima, chaypi waliq wata nin. Qayana, waraqu k’achitu t’ikan, chay waliq kananta nin.
Ñawpaq kaq tarpuy waliq kanqa, para wata kananta señas willawanchik. Kay wata qhasa mana kanqachu, chawpi tarpuy, waliqta puqunqa”.
SEBASTÍAN BAUTISTA, COMUNIDAD CÓNDOR HUTA, PROVINCIA AYOPAYA: “Kunitan paras ñawparpamun, tiempo q’ala cambiasqa, manaña ñawpata jinachu, señas qhawasqa mana junt’akunñachu, septiembrepi q’uwa muña qhawani, waliqlla t’ikarin, waliq watapaq. Papa mujuq yuran puntitasnin ruphasqita kachkarqa, ichá kanqa qhasa. Jawaqullu (Sanq’ayu) t’ika k’achitu sano karqa, waliqta papa puqunanpaq.
CÑ 181
JR.