Acompañando las estrategias propias de manejo, control del territorio y los recursos naturales

SECTOR QUECHUA (56)

En un sondeo de opinión realizado en las comunidades de Ñuñumayani, Chilliwani de la provincia Tapacarí, y en la población de Uncía (Norte Potosí) los distintos comunarios opinaron respecto al referéndum realizado el pasado 21 de febrero del presente año, mostraron su preocupación, porque ganó la opción NO con 51,30% y perdió SÍ con 48,70%. Este resultado es un mandato del pueblo boliviano que no quiere la modificación del artículo 168 de la Constitución Política del Estado. Con este resultado el 2019 Evo Morales Ayma no podrá ir como candidato presidencial. Este hecho preocupa a un sector de la población boliviana.

“Trojaman saqsachinapaq tarpuchkayku”

Tarpuymanta parlarirqayku Maribelwan, payqa Tiraque llaqta qayllapi tiyakun, tatanwan, mamawan papata tarpurisqanku, chaytataqri mink’arikuspa allarichkanku, papatari jallch’ananpaq aqllanku, chayta wawakunaqa yanapallankutaq. Yanapaq jinari yachaqakuchkallankutaq.

Entrevistada

"Maribel Rioja nuqanchispaq parlarichkan"

Añaskitu: Ima sutiyki?, machka watayuq kachkanki?

Añaskitu: Sutiy Maribel Rioja, chunka ukniyuq watayuq kachkani.

Añaskitu: Ñachu tarpuchkankichikña?

Maribel: Ari, kay wataqa tarpuyta qallarichkaykuña, wakin pawqar wara killa (octubre) tukukuyta tarpurqankuña.

Añaskitu: Pitaq tarpunapaq jallp’ata wakichin?

Maribel: Tatay á, paypuni jallp’ata unayña wakichirqa, llamp’uyachirqa, tikramurqa, q’ulacharqa.

Pagina 3 Siembra

"Tarpunaykupaq tatay jallp'ataqa phurmurichichkan"

Añaskitu: Mujutari pitaq wakichin?

Maribel: Ahh, chaytaqa mamay wakichirqa, k’achitusninta aqllan, khurusqata, q’uyusqata wikch’un.

Añaskitu: Wanuwanchu, abono quimicowanchu   tarpunkichik?

Maribel: Oveja wanuwan tarpuyku, tatay camionpi maymantachus rantimun, abono quimicotaqa mana churaykuchu.

Añaskitu: Qamri tarpuypi imata ruwanki?

Maribel: Ñuqaqa yachay wasiman rini, manaraq tukukuchkanchu, kuraqniy manaña yachaywasipichu pay tarpuypiqa yanapan.

Añaskitu: Payri imata ruwan?

Maribel: Tataywan wanuta, mujuta, chukchukata burrupi chakra pataman astanku.

Papa sembrada con wano

"Wanullawan papataqa tarpukuyku"

Añaskitu: Imapi wawakuna tarpuypi yanapanku?

Maribel: Tatay yuntawan jallp’ata llamk’an, mamayri qhipanta mujuta t’akaspa rin, wawakuna wanuta jich’ayku.

Añaskitu: Juqhariytawan watantinta mikhunapaqchu tarpuchkankichik?

Maribel: Aripuni, trojaman saqsachinapaq tarpuchkayku, chaymanta jurqhurispa watantinta mikhukuyku, papataqa manapuni rantiytaqa yachaykuchu.

seleccion papa

"Papa aqllaypi nuqapis yanapakuchkani"

Ajinata parlariyku Maribel warmi wawawan, payqa may chhika yachayniyuq. Jallp'api llank'ayqa may waliq, mikhunata puquchinku, ruwaspapuni ñaraq qhari wawa, warmi wawa imaqa imatapis yachaqakunku. Kay jina llank'aymantaqa wawakunataqa ama karunchanachu.

Qillqan: Julia Román M. - CENDA

Tukuypis yakuwanpuni kawsanchis, mana yaku kaptinqa ni ima kawsay jallp’a patapiqa kanmanchu. Yuyarinapaq Cochabamba llaqtapi 2000 wata may chhika runa yaku jawa uqharikurqa “Guerra contra la privatización del Agua” nisqapi, 1990 sudoeste potosino jallp’aspi yakusraykullataq sinchi uqharikuykuna kallarqayaq.

Evo Morales presidente yakusqamantapacha ninku Boliviaq economian wiñasqanta kimsa kutita jina. Imaynapitaq chay ajina kachkan? Producto Interno Bruto (PIB) percápita nisqaqa kachkan chay machkachá kapuynin, qullqichasqan wata junt’api.

Página 10 de 14